Hiểm họa chết người khi hãng xe lừa dối khách hàng

Đó là vào lúc 3 giờ sáng ngày 6/6, khi Courtland Kelly giật mình tỉnh giấc, sửng sốt lay vợ dậy. General Motors (GM), nơi Kelly làm việc hơn 30 năm, sẽ tiết lộ kết quả cuộc điều tra về vấn đề công tắc điện bị lỗi trên chiếc Chevrolet Cobalt mà hậu quả là dễ dàng trượt về vị trí "off" – ngắt nguồn điện gây chết máy, vô hiệu hóa túi khí ngay khi cần thiết nhất.

Ít nhất 13 người chết và 54 vụ tai nạn. CEO GM, Mary Barra, được triệu tập trước Quốc hội vào tháng 4 để giải thích về cuộc khủng hoảng triệu hồi. Bà nhiều lần từ chối trả lời câu hỏi của các nhà lập pháp trước khi nắm trong tay kết quả cuộc điều tra của công ty. Đến nay đã có, Kelly ngồi ở hiên sau ngôi nhà vùng quê cách 145 km về phía Tây Bắc Detroit, kiên nhẫn đọc hết 325 trang "Báo cáo Valukas" trên máy tính.

Công tắc điện dễ dàng trượt về vị trí OFF.

“Báo cáo Valukas” do luật sư Mỹ có tên Anton Valukas soạn ra theo yêu cầu của GM từ các cuộc phỏng vấn 230 nhân chứng cùng 41 triệu chứng từ. Bản báo cáo này đổ lỗi cho một nền văn hóa của sự tự mãn nên trì hoãn hơn một thập kỷ, trước khi công ty triệu hồi hàng triệu xe bị lỗi. Nó mô tả các nhân viên đùn đẩy trách nhiệm, các ủy ban kiểm tra rơi vào trạng thái “cái gật đầu GM” – khi mọi người trong cuộc họp đều "gật đầu" đồng ý rằng có vấn đề xảy ra, nhưng không ai thực sự hành động.

Trang 93 trích dẫn lời nói của Steven Oakley, thanh tra an toàn GM rằng anh quá sợ hãi để khẳng định các vấn đề an toàn với chiếc Cobalt sau khi chứng kiến người tiền nhiệm của mình “bị đuổi việc chỉ vì làm điều đó”. Đọc đến đây, Kelly ấm ức như bị ai đánh mà không thể đánh trả. Người tiền nhiệm mà Oakley nhắc tới chính là Kelly.

Kelly kiện GM vào năm 2003, cáo buộc hãng xe kéo dài những mối nguy hiểm trên sản phẩm của họ. Thậm chí dù thua kiện, Kelly nghĩ rằng bằng cách này, ông thổi tiếng còi báo động và tạo dựng con đường cho những người GM lên tiếng. Nhưng thực tế, những tác động lại đi theo chiều ngược lại. Thua cuộc, và cái cách sự nghiệp của ông xuống dốc sau đó, dạy cho những người khác ở hãng rằng, tốt nhất nên im lặng.

“Ông ấy đứng ở cửa phòng ngủ với khuôn mặt sửng sốt”, Beth Kelly, người vợ chung chăn gối 23 năm phàn nàn. “Có lẽ chúng tôi quá ngây thơ, nhưng chúng tôi thực sự nghĩ rằng từ khi tất cả những chuyện này xảy ra, điều gì đó tốt đẹp sẽ đến”. Kelly từ chối lên tiếng, nhưng những lời cáo buộc của ông được đặt trong hồ sơ tòa án.

Kelly là người đứng đầu chương trình kiểm tra của GM trên toàn quốc và sau đó làm quản lý chất lượng cho chiếc Cavalier, mẫu xe tiền nhiệm của Cobalt. Ông phát hiện lỗi và báo cáo, hết lần này lần khác, phát hiện phản ứng không mong muốn của đồng nghiệp và các giám sát. Ông nghĩ họ quan tâm nhiều tới việc duy trì bộ máy quan liêu và tránh những cuộc triệu hồi tốn kém hơn là việc dừng bán những mẫu xe nguy hiểm. Thậm chí, Kelly còn bị đe dọa nếu thể hiện mối quan tâm của mình với Cục quản lý an toàn giao thông đường cao tốc quốc gia (NHTSA).

Thất vọng với phạm vi hạn chế của cuộc triệu hồi SUV năm 2002, đến 2003 ông khởi kiện GM theo luật thổi còi (whistle-blow) ở Michigan. GM phủ nhận những việc làm sai trái, rồi tình huống bị lờ đi vì lý do thủ tục. Sự nghiệp của Kelly đi vào trạng thái ngủ đông, ông được chuyển tới làm việc trong một bộ phận khác của công ty, GM thì tiếp tục sản xuất những chiếc xe dính lỗi.

Với giá bán khoảng 16.000 USD, Cobalt trở nên phổ biến với tài xế tuổi teen. Cái chết đầu tiên liên quan đến lỗi công tắc là vào tháng 7/2005, khi Amber Marie, cô gái 16 tuổi ở Maryland gặp tai nạn trên chiếc Cobalt đỏ đâm vào một gốc cây ven đường. Túi khí không kích hoạt. Dù trong nhiều năm sau, báo cáo tai nạn nói rõ về việc chết máy và túi khí bị vô hiệu hóa, GM vẫn không động tĩnh, chờ tới 13/2/2014 mới bắt đầu triệu hồi.

Giờ đây, GM lại tỏ ra hối hận, hứa thay đổi, sa thải 15 nhân viên vì đạo đức kém hoặc thiếu năng lực. Công bố những phát hiện ở báo cáo Valukas cho người lao động vào 5/6, Barra gọi báo cáo là “rất kỹ lưỡng, tàn nhẫn dai dẳng, và lo lắng sâu sắc”. Nó miêu tả bộ máy quan liêu, thờ ơ, không quan tâm tới các dấu hiệu của xe đã gây ra tai nạn chết người. “Bản thân GM, ủy ban kiểm tra nội bộ đã phát hiện vấn đề nhưng không có hành động gì hoặc phản ứng quá chậm trễ”, Valukas viết. “Mặc dù người GM có trách nhiệm sửa chữa lỗi lầm, nhưng không ai nhận trách nhiệm”.

Thật đúng tồi tệ như thế, câu chuyện của Kelly cho thấy tình hình đã đi quá xa. Công nhân phát hiện những lỗi gây mất an toàn có thể tiêu tan sự nghiệp. "Khi một nhân viên GM nói ra sự thật, hãng xe lớn nhất nước Mỹ sẽ đuổi việc anh ta".

Kelly là một người hòa nhã, 52 tuổi, mái đầu bạc khiến ông càng già hơn. Bạn bè Kelly đều coi tính cương trực của ông như một tòa án, họ còn đùa vui rằng nên làm vòng đeo tay với dòng chữ "WWCD", tức "What would Court do?" (Tòa án sẽ làm gì) để nói về phong cách sống của Kelly.

"Ông ấy thực sự là người có thể khiến bạn tin tưởng", vợ ông nói. "Tôi không có bất cứ nghi ngờ nào với những quyết định của ông ấy".

Kelly là thế hệ nhân sự thứ ba của GM. Bố và ông nội của ông cũng làm việc cho hãng xe này. Năm 1983, Kelly bắt đầu ở GM với tư cách là một kỹ thuật viên mới ra trường từ cao đẳng cộng đồng. Năm 1988 làm việc ở chương trình kiểm tra toàn cầu của công ty. Trong lúc làm việc, ông tìm ra những tiếng ồn nhỏ và lúc lắc, sau đó phát hiện ra những dấu hiệu về vấn đề an toàn quan trọng hơn.

Người tiền nhiệm của Kelly ở vị trí đó là McAleer. Cũng giống Kelly, McAleer nhìn nhận nghiêm túc những gì ông phê bình, ông cũng từng kiện công ty hồi tháng 6/2000 để tìm kiếm sự bảo vệ cho những người dám lên tiếng. GM phủ nhận cáo buộc, thẩm phán bác bỏ đơn kiện. Sự ra đi của McAleer khiến Kelly quan tâm hơn đến những vấn đề mà ông thấy.

Kelly chỉ ra rằng trung bình có 2-3 lỗi được phát hiện mỗi tháng. Trong tháng 5/2000, một xe ở Flint, Michigan có hệ thống chống bó cứng phanh không hoàn động, một xe ở Lansing bị rò rỉ nhiên liệu. Vụ kiện của McAleer cho biết 1% trong số các xe mà GM sản xuất năm 1999 mắc lỗi, hoặc hơn 30.000 xe hơi và xe tải Bắc Mỹ bị lỗi.

Kelly đã tiếp cận quản lý trực tiếp của mình, George Kingston, giám đốc chất lượng vùng Bắc Mỹ năm 2000, để trình bày mối quan tâm sâu sắc. "Tôi muốn gặp Kingston nói chuyện này, nhưng nó không khiến ông ta phản ứng hay ngạc nhiên", Kelly cho biết. "Ông ta dường như chỉ nghiêm túc hơn khi tôi nói rằng tôi không thể chờ đợi thêm nữa và sẽ trình lên chính phủ"". Phản ứng ư? "Ông ta co rúm lại", Kelly nói, "và hạ giọng rằng sẽ coi trọng hơn nếu tôi không làm thế". Kelly cho Kingston 60 ngày để hành động nhưng cuối cùng Kingston không làm bất cứ điều gì.

Tháng 9/2000, Kelly cáo buộc trong hồ sơ tòa án rằng Kingston chỉ đạo ông không cung cấp cho McAleer, khi đó vẫn còn là nhân viên của GM, bất cứ thông tin nào về lỗi nghiệm trọng mà ông phát hiện. "Kingston cho biết vừa trở về từ một cuộc họp với các vấn đề mà McAleer đưa ra cũng như câu hỏi mà giới truyền thông đặt ra cho GM". Kingston nói với Kelly "nhân sự cấp cao của GM và luật sư của công ty đã tham gia và bày tỏ thái độ giận dữ”. Kingston lo ngại cho Kelly khi giám đốc cao cấp muốn chuyển ông chuyển đến làm ở một nhà máy ngoại ô Detroit.

Trong khi công việc căng thẳng, cuộc sống gia đình của Kelly lại nở hoa. Ông và vợ có hai người con, sở hữu một ngôi nhà màu trắng hai tầng trên con phố rợp bóng cây ở Owosso, Michigan. Kelly vẫn trung thành với GM. Hàng xóm của Kelly, Fred Van Alstine, một bác sĩ có cha làm ở nhà máy của GM nói chuyện với Kelly khá nhiều xung quanh khoảng thời gian này và vô tình coi nhẹ hãng sản xuất ôtô số một ở Mỹ. Ông nhớ lại Kelly nói, "tôi tự hào khi làm việc tại GM".

Một ngày tháng 11/2001, khi kiểm tra xe tại một ga đường sắt ở Tampa trước khi chuyển đến đại lý, ông nhận thấy một chiếc SUV Chevrolet TrailBlazer bị rò rỉ nhiên liệu. Kelly phát hiện ra dòng nhiên liệu bị ngắt kết nối tại bộ lọc. Ngày hôm sau, ông bắt đầu nhận được báo cáo tương tự từ nhiều nơi trên khắp nước Mỹ. Ông đưa vấn đề này không chỉ lên người quản lý trực tiếp của mình mà cả những nhà điều tra sản phẩm ở bộ phận pháp lý của GM.

Kelly nghĩ rằng việc ai đó bị thương, thậm chí mất mạng chỉ là vấn đề thời gian. "Báo cáo của cảnh sát cho biết đã có tia lửa đốt cháy nhiên liệu khiến người bị thương". Mặc cho mối quan tâm của mình, đồng nghiệp Kelly phản đối ông liên hệ với chính phủ.

"Với chuyện này, tôi biết rằng không thể không báo cáo", Kelly nói trong một bản tường thuật. "Tôi nghe nói họ không muốn thông báo cho chính phủ, cho đại lý, bởi chính phủ có thể phát hiện ra mọi việc".

Tháng 12/2001, Kelly nghĩ mình biết cái gì đã gây ra vấn đề: bộ phận ốc vít của đường dẫn nhiên liệu có kích thước không phù hợp. Ông có ảnh của 9 xe bị rò rỉ nhiên liệu. Tháng đó, ông gặp nữ điều tra viên về sản phẩm tên C.J. Martin, người đã bật lên vấn đề "sự cố chất lượng nghiêm trọng" trong bản thăm dò của mình, theo những gì Kelly cung cấp.

Kelly đẩy Martin vào vấn đề mà ông làm chứng. "Cô ấy trở nên quan tâm vì tôi đã quá tích cực trong việc sửa chữa các vấn đề", Kelly cho biết. "Phản ứng của cô ấy với tôi là 'Ồ, thế anh muốn chúng tôi làm gì, triệu hồi hết xe về đúng không?' 'Nếu đó là điều phải làm', tôi nói, 'vâng, đó là những gì chúng tôi nên làm'. Cô ấy cho rằng cách làm này quá tốn kém".

Martin, người đã nghỉ hưu ở GM từ đầu 2002, đến bây giờ khi nhắc đến Kelly, cô mơ hồ nhớ nhân vật này, nhưng phản đối ông nói rằng cô chống lại việc triệu hồi vì tốn kém. "Tôi không có chức năng cũng như khả năng để làm việc đó". "Chúng tôi không bao giờ được phép công khai chi phí của một chiến dịch triệu hồi an toàn".

Năm 2002, Kelly đạt được đà khi chính một người của GM gặp vấn đề rò rỉ nhiên liệu khi đang lái xe. Ngày 30/4/2002, GM gửi thư tới NHTSA về việc triệu hồi 60.044 chiếc Chevrolet TraiBlazer, GMC Envoy, và Oldsmobile Bravada theo hồ sơ của chính phủ. Kelly cảm thấy thoải mái như mình vừa được minh oan.

Hình ảnh tai nạn do lỗi bộ phận công tắc điện của GM.

Giống như người tiền nhiệm McAleer, Kelly không còn nằm trong chương trình kiểm soát chất lượng từ 2002. Ông bị chuyển tới vai trò một quản lý chất lượng chi nhánh cho mẫu Chevrolet Cavalier và Pontiac Sunfire, những xe nhỏ ra đời trước Cobalt. Ông được nhận một nhân viên tên Steven Oakley, người làm việc cho GM từ 1990, để kiểm tra chiếc Sunfire.

Họ là người trung gian giữa các đại lý, và ở trong vai trò này Kelly biết được việc triệu hồi TrailBlazer không diễn ra đầy đủ. Đại lý than phiền những chiếc SUV không nằm trong dạng triều hội tiếp tục bị rò rỉ nhiên liệu. Kelly kết nối một trong những nhà điều tra sản phẩm của GM nhiều tuần liền. Ông nhận phản ứng thờ ơ. "Tôi đã làm tất cả những gì có thể, họ nói với tôi như thế", Kelly viết.

Kelly quyết định leo thang chiến dịch của mình. Ngày 17/6/2002, bản ghi nhớ gửi thẳng tới giám đốc chất lượng Keith McKenzie. "Tôi tin rằng GM vi phạm pháp luật vì giải quyết các vấn đề lỗi an toàn quá dai dẳng", Kelly viết. "Tôi dành nhiều năm để bảo vệ khách hàng và các cổ đông”.

McKenzie thật cứng nhắc, theo Kelley. Thay vì xem xét khiếu nại, McKenzie cảnh báo ông về một nhân viên khác của GM tự làm sụp đổ sự nghiệp của mình khi khiếu nại tương tự Kelly. Ông một lần nữa cho công ty 60 ngày để giải quyết, nếu không sẽ gửi tới "các cơ quan thực thi pháp luật phù hợp."

"Sáu mươi ba ngày sau đó, GM mở rộng việc thu hồi TrailBlazer lên 76.000 xe . Bốn ngày sau đó, Kelly cho biết ông được gọi vào một cuộc họp với McKenzie và Ron Porter, một luật sư GM. Kelly được nhắc nhở đừng quan tâm đến những vấn đề khác ngoài nhãn hiệu Cavalier mà ông đang quản lý.

Sau cuộc họp, những chiếc xe không an toàn được triệu hồi, nhưng ông bị chuyển xuống một vai trò khác, một "nhiệm vụ đặc biệt." Không hề có bản mô tả công việc, không có trách nhiệm gì.

Tại nhà riêng ở Owosso, Kelly vật lộn với những hỗn độn. Sau khi chúc hai con trai ngủ ngon, ông và vợ lại ngồi nói chuyện trên bàn ăn trong bếp đến khuya. Những người về hưu ở GM nói với họ rằng, không ai chống lại GM mà có thể yên ổn làm việc tiếp. Nhưng chồng tôi, anh ấy hỏi "em bảo anh phải làm gì? và, 'em có muốn làm việc đó không'. "Nếu anh ấy cảm thấy vấn đề đi quá xa, nhiều người có thể chết vì lỗi sản phẩm, thì chúng tôi cần phải làm gì đó". Chính bởi thế, ngày 9/1/2003, Kelly nộp đơn kiện GM.

Nhưng Kelly tiếp tục rơi vào khó khăn, GM dùng sức mạnh để thẩm phán bãi bỏ những cáo buộc liên quan đến công tắc đánh lửa. Trong suốt phiên toàn, luật sư mà GM thuê ngoài, Peter Kellett, ép Kelly thừa nhận rằng những mối quan tâm đang dấy lên không phải là một phần trách nhiệm công việc của ông.

"Công việc của tôi là chắc chắn rằng khách hàng được an toàn bằng bất cứ cách nào có thể. Đó là những gì tôi hiểu", Kelly nói.

GM: "Nhưng ông có trách nhiệm với những xe khác chứ không phải là loại xe nhỏ này?"

Kelly: "Tôi cảm thấy có trách nhiệm về mặt đạo đức...".

GM (ngắt lời): "Đó không phải là những gì tôi yêu cầu anh làm".

Kelly: "...để sửa chữa lỗi mà tôi phát hiện trên một chiếc xe"

GM: "đó có phải là một phần trách nhiệm công việc của anh không?"

Kelly: "Không".

Vụ kiện của Kelly không thể tiến xa. Hồ sơ tòa án cho thấy luật sư của ông không xuất hiện tại phiên điều trần vào tháng 4/2004, và vụ kiện bị đóng lại mà không có phản ứng gì từ phía luật sư. Luật sư của Kelley, Rose Goff, ốm yếu trong khoảng thời gian này, cuối cùng chết vì ung thư.

Vợ ông động viên rời khỏi GM. "Ông ấy ở lại vì gia đình", bà nói. "Ông ấy luôn nói rằng, 'Em biết đấy, nếu anh ở đây đủ lâu sẽ có chế độ lương hưu".

Tại GM, Kelley bị thả nổi từ vị trí này đến vị trí khác, McAleer, người bị GM sa thải vào năm 2004 vẫn giữ liên lạc. "Anh ấy vẫn còn có một công việc nhưng không có một sự nghiệp", McAleer ngao ngán. "Kelly không có khả năng thăng tiến."

Vụ kiện của Kelley dần chấm hết vào năm 2004, GM thay thế Cavalier bằng Cobalt. Các mẫu xe sản xuất từ 2005-2007 có nút công tắc khởi động có thể dễ dàng trượt ra khỏi "On" khi chạm đầu gối hoặc đơn giản từ sự rung lắc trên đường. Túi khí không bung trong hàng chục vụ tai nạn.

Amy Breen, 42 tuổi, giáo viên mầm non ở Ohio, bị giết chết trong một tai nạn năm 2007, mặc dù cô đã thắt dây an toàn. Marie Sachse, 81 tuổi, qua đời khi chiếc Saturn Ion của bà chạy ra lề đường và đâm vào gốc cây ở Missouri năm 2009, nó sử dụng công tắc đánh lửa của Cobalt. Tháng 6/2013, Dany Dubuc-Marquis, 23 tuổi ở Quebec, không thể kiểm soát Cobalt dẫn tới mất mạng.

Không thể biết những gì có thể đã xảy ra nếu Kelley vẫn là một thanh tra xe nhỏ của GM khi hãng thay Cavalier bằng Cobalt. Ông được thay thế bởi nhân viên của mình, Oakley. Những gì anh chàng này nói trong báo cáo Vakukas chính là điều khiến Kelly phát điên ở đầu bài viết.

Sau khi công khai báo cáo, Mary Barra thừa nhận GM đã không làm những gì hãng xe lớn nhất nước Mỹ phải làm. Bà cho biết, "những gì các điều tra Valukas phát hiện là một mô hình của sự bất lực và bỏ bê." Vấn đề còn đi sâu hơn với những gì mà tòa án lưu lại trong hồ sơ về vụ kiện và những cáo buộc của Kelly.

Ngày 16/6, GM triệu hồi thêm 3,16 triệu xe ở Mỹ với 7 mẫu xe, nâng tổng triệu hồi trong năm nay tại Bắc Mỹ tới 20 triệu xe. "Đợt triệu hồi mới nhất này đặt ra câu hỏi về vấn đề an toàn trong các sản phẩm của GM," Fred Upton (R-Mich.), Chủ tịch Ủy ban Năng lượng và Thương mại cho biết. "Đây không chỉ là vấn đề một chiếc Cobalt."

Ngày 17/6, GM đưa ra thông báo: "Chúng tôi đang tái kiểm tra những vấn đề mà ông Kelley nói, đó là một phần trong những nỗ lực của chúng tôi để đảm bảo an toàn cho hành khách"

Một tuần sau khi chồng hoảng sợ thức dậy vào giữa đêm, Beth Kelley ngồi trong nhà bếp, nhẹ nhàng nhìn con trai. Cậu bé dường như đã thay đổi ước mơ trở thành một kỹ sư sau khi chứng kiến khổ nạn của cha mình. Bà có ngạc nhiên rằng không có nhiều người dám đứng lên tại GM hay không?

Beth cười. "Tôi ngạc nhiên không có nhiều người đứng lên cho những gì họ tin", cô nói. "Nhưng tôi có ngạc nhiên vì họ không dám chống lại General Motors?  Không!"