Giá trị gấp hàng trăm lần VinFast, tại sao Toyota vẫn chưa sản xuất nổi một chiếc ô tô điện hoàn chỉnh?

Mới đây, Toyota đã công bố kế hoạch đầu tư 3,4 tỷ đô la (77 nghìn tỷ VNĐ) vào việc phát triển pin ô tô ở Mỹ đến năm 2030. Số tiền này sẽ được sử dụng chủ yếu vào việc phát triển và chế tạo pin cho xe điện, mặc dù trọng tâm vẫn sẽ là pin dành cho xe hybrid. Như vậy, Toyota vẫn rất kiên trì với chiến lược xe lai điện (plug-in hybrid) mà hãng đã theo đuổi hàng chục năm qua và bỏ qua miếng bánh màu mỡ mang tên ô tô điện. Ngay cả các hãng xe nhỏ mới nổi như VinFast cũng đã thể hiện tham vọng điện hóa bằng việc tung ra liên tiếp 3 mẫu xe điện trong giai đoạn 2021-2022 tại các thị trường lớn như châu Âu hay Hoa Kỳ. Do đó, việc ông lớn của thế giới ô tô như Toyota chưa có một chiếc ô tô chạy điện hoàn toàn nào chắc chắn có những nguyên nhân sâu xa.

Trong vài năm trở lại đây, một cuộc chiến đã nổ ra giữa Toyota và xe điện chạy bằng pin, đặc biệt là những xe do Tesla sản xuất. Chủ tịch Toyota, ông Akio Toyoda (cháu trai của người sáng lập công ty) đã công khai chỉ trích Tesla và bản chất ‘giàu xổi’ của công ty này so với những hãng xe hơi truyền thống. Tuy nhiên, sự công kích đã trở nên quyết liệt hơn trong thời gian gần đây sau khi Tesla đạt được những thành công vang dội trong mảng xe điện.

Cụ thể, Akio Toyoda hiện không chỉ chê bai Tesla mà còn phản đối các kế hoạch chuyển đổi sang xe điện như một cách để giảm lượng khí thải carbon. Lập luận của ông Toyoda không phải về khía cạnh môi trường như mọi khi. Thay vào đó, Toyota tỏ ra lo lắng rằng rất nhiều việc làm sẽ bị mất trong ngành sản xuất xe hơi của Nhật Bản khi các công ty phải chuyển sang sản xuất xe chạy pin. Theo ông Toyoda, những chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch sẽ phát thải thấp hơn hẳn nếu trang bị hệ dẫn động hybrid. Trong khi đó, xe chạy pin điện cần ít lao động hơn để chế tạo và có ít bộ phận hơn. Do đó, hệ sinh thái nhà cung cấp bên thứ ba cũng bị thu nhỏ. Kết quả tất yếu là số lượng việc làm sẽ bị sụt giảm nếu Toyota phải chuyển sang sản xuất ô tô điện.

Các công ty xe hơi của Đức từng cũng có sự lo lắng tương tự. Điều này đã khiến các liên đoàn lao động ô tô của Đức lo lắng và đây là một trong những lý do dẫn đến việc BMW không thực hiện được kế hoạch điện hóa vốn đã có khởi đầu tốt với i3. Tuy nhiên, sự tăng trưởng vượt trội của doanh số ô tô điện trên toàn thế giới, đặc biệt là ở châu Âu và Trung Quốc, đã khiến các nhà sản xuất xe ở Đức và Pháp phải tham gia vào cuộc chơi xe điện, bất kể chi phí ngắn hạn có cao tới đâu. Ở thời điểm hiện tại, Toyota mới chỉ có một chiếc ô tô điện với số lượng giới hạn là Lexus UX300e. Chiếc xe điện nguyên bản đầu tiên của hãng có tên bZ4X mới chỉ được giới thiệu vào đầu năm nhưng vẫn không có ngày ra mắt cụ thể.

Điều đáng chú ý là Toyota có một cổ phần nhỏ khoảng 3% trong Tesla nhưng đã bán chúng vào cuối năm 2016. Một quyết định mà hãng có thể rất hối tiếc khi nhìn vào giá trị của cổ phiếu hiện tại của Tesla. Việc này diễn ra sau khi Bob Carter, giám đốc điều hành cấp cao của Toyota, công kích Tesla vì chỉ tập trung vào ô tô chạy điện vào năm 2015. Khơi mào cho cuộc khẩu chiến này là vì Elon Musk gọi những chiếc xe chạy bằng hydro là “phương tiện di chuyển đánh lừa”, ám chỉ chúng không có tương lai khả quan như xe điện. Toyota rõ ràng đã đặt cược toàn bộ vào ô tô hybrid và ô tô chạy pin nhiêu liệu (fuel-cell).

Chỉ 5 năm trước, ô tô chạy điện vẫn còn là một thứ mới lạ với một tương lai không chắc chắn. Chiếc Toyota Mirai chạy pin nhiên liệu hydro khi đó vượt trội hơn hẳn BMW i3, đặc biệt là khi công nghệ hydro rất được ưa chuộng ở California. Xét một cách công bằng, công nghệ hybrid của Toyota đã đóng góp rất nhiều trong 20 năm qua đối với việc giảm lượng khi carbon và thế giới nợ Toyota một lời cảm ơn. Nhưng giờ đây, Toyota dường như muốn bám vào ánh hào quang dần lụi tàn của ô tô hybrid để bảo vệ việc làm của người Nhật, bất chấp những vấn đề về môi trường.

Trong vòng 5-10 năm tới, thị trường ô tô hybrid vẫn còn cơ hội phát triển. Ô tô chạy điện hoàn toàn vẫn đắt hơn rất nhiều so với ô tô chạy động cơ đốt trong. Nhưng điều đó đang thay đổi, ô tô điện đang bán được nhiều hơn ô tô diesel tại Anh Quốc. Xe hơi plug-in hybrid cũng có doanh số cao hơn ô tô chạy động cơ diesel ở châu Âu vào tháng 8. Sự thoái trào của ô tô chạy xăng diễn chậm hơn nhưng đã rõ ràng. Trong 26 quốc gia tạo nên thị trường xe hơi châu Âu, ô tô chạy xăng chiếm 65% thị phần vào năm 2019, 58% vào năm 2020 và hiện chỉ còn 56% vào năm 2021. Con số này có thể sẽ giảm xuống thấp hơn vào cuối năm nay.

Không thể phủ nhận rằng ô tô hybrid vẫn có vai trò quan trọng trong việc giảm khí thải carbon. Chúng phát ra ít carbon hơn một chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch. Tuy nhiên, ô tô điện lại không thải ra CO2 trong suốt quá trình hoạt động. Về mặt ngắn hạn, ô tô hybrid có thể là bước trung gian dành cho nhiều người chưa sẵn sàng chuyển sang xe điện hoàn toàn do lo ngại về cơ sở hạ tầng trạm sạc cũng như giá cả đắt đỏ. Tuy nhiên, bằng cách phủ sóng nhanh các trạm sạc trên cả nước và đưa ra một giá bán hợp lý thì một thị trường có thể tiến thẳng đến giai đoạn ô tô chạy điện và bỏ qua ô tô hybrid. Đây có thể là trường hợp của Việt Nam với dòng xe VinFast VF e34 sắp ra mắt.

Việc ‘bỏ hết trứng vào một giỏ’ như trường hợp của Toyota và ô tô hybrid có vẻ không phải là một kế hoạch kinh doanh khả quan. Cũng giống như các nhà sản xuất điện thoại di động nổi tiếng một thời như Nokia, Ericsson và Motorola từng bỏ lỡ cuộc cách mạng điện thoại thông minh mà Apple và Samsung đã tận dụng thành công, Toyota có thể sẽ phải trả giá nếu không nhận thức đúng đắn tiềm năng to lớn của ô tô điện.