‘Khai tử’ 2,5 triệu xe máy: Dân nghèo nghe thấy đã lo

Theo số liệu thống kê, Hà Nội hiện có khoảng 6 triệu xe máy và gần 1 triệu ô tô các loại đang lưu hành. Trong đó có 2,5 triệu xe máy đã sử dụng lâu năm, nhiều xe sản xuất từ những năm 90 của thế kỷ trước, nhưng giờ vẫn tham gia giao thông. Tuy nhiên, việc thu hồi này có thể ảnh hưởng đến lợi ích bao gồm tài sản, phương tiên và kế sinh nhai của nhiều người nghèo. Vì thế cần giải thích rõ để người dân hiểu rõ và đồng thuận.

Gây ô nhiễm nặng nề

Ô tô và xe máy do sử dụng xăng dầu làm nhiên liệu nên đều phát thải độc hại cho môi trường. Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ ra rằng, khí thải xe máy gây ô nhiễm trầm trọng và nguy hiểm hơn cho sức khỏe con người.

Xe máy càng cũ, khí thải phát ra càng độc hại

Theo số liệu khảo sát của Đại học Bách khoa TP.HCM, tại một số tuyến đường như An Sương - Cộng Hòa - Bến Bạch Đằng (TP.HCM), lượng tiêu hao nhiên liệu xe máy so với xe buýt (tính theo hành khách/km) cao hơn 92 lần. Lượng chất thải trung bình, cũng cao hơn xe con tới gần 4 lần và cao hơn xe buýt tới gần 40 lần.

Ông Nguyễn Minh Đồng, Giám đốc Công ty tư vấn công nghệ ô tô Đức - Việt, cho biết, một chiếc xe máy động cơ 100cc, tiêu chuẩn Euro 2 thải ra lượng khí thải độc hại cao gấp hàng trăm chiếc ô tô có động cơ 1.800cc, tiêu chuẩn Euro 5.

Đốt cháy nhiên liệu chính là quá trình phân giải các chất hữu cơ. Quá trình này ở xăng, dầu cho ra rất nhiều loại tạp chất khác nhau. Thành phần khí thải này lại phụ thuộc nhiều vào chất lượng động cơ. Động cơ càng cũ, công nghệ càng lạc hậu, thì việc đốt cháy triệt để nhiên liệu càng bị giảm đi, khí thải độc hại vì thế càng nhiều.

Việc hít khí thải động cơ khi tham gia giao thông, có thể là mầm mống dẫn đến những nguy cơ ung thư mà ít người lường được.

Bên cạnh đó, xe máy cũ cũng là nguyên nhân gây ra nhiều tai nạn giao thông. Kết quả nghiên cứu năm 2015 của UB ATGT cho thấy có mối liên hệ giữa số vụ tai nạn và tuổi đời phương tiện. Xe mới từ 1-5 năm, có mức độ tai nạn ít nghiêm trọng hơn, so với xe sử dụng từ 6-10 năm.

Tuy nhiên, trong khi ô tô lưu hành phải kiểm tra định kỳ tại các trung tâm đăng kiểm thì xe máy, ngoài việc đăng ký và được cấp biển số, đến nay vẫn chưa phải chịu bất kỳ hình thức kiểm soát nào.

Thu hồi bằng cách nào?

Đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết, theo Quyết định số 16 ban hành ngày 22/5/2015 của Thủ tướng Chính phủ, từ 1/1/2018, xe mô tô, xe gắn máy và ô tô các loại hết niên hạn sử dụng sẽ bị thu hồi.

Song, hiện nay, Nhà nước mới chỉ có quy định niên hạn với xe tải (lưu hành không quá 25 năm) và xe chở khách (lưu hành không quá 20 năm). Vì vậy, từ 1/1/2018, việc thu hồi các xe quá niên hạn sử dụng, chỉ áp dụng được với xe tải, xe khách. Với ô tô con và xe máy, đến nay vẫn chưa có quy định về niên hạn, nên chưa thể thu hồi.

Đa số xe máy cũ, sử dụng lâu năm thuộc về người dân có mức thu nhập trung bình và thấp.

Theo ý kiến các chuyên gia, thời gian tới, nếu TP. Hà Nội muốn thu hồi cả ô tô con và xe máy quá hạn, thì cần xây dựng cơ sở pháp lý có tính khả thi; căn cứ vào đó, ban hành quy định về niên hạn sử dụng đối với các phương tiện này.

Nhưng điều này cũng rất khó khăn. Ô tô con tuy không bị quy định niên hạn, nhưng phải thực hiện đăng kiểm định kỳ. Xe đạt chuẩn sẽ được cấp giấy chứng nhận và dán tem, xe không đạt chuẩn phải được bảo dưỡng, sửa chữa hoặc nâng cấp.

Vấn đề khó nhất vẫn là với xe máy. Xe máy vẫn là phương tiện lưu thông chính của người Hà Nội. Trong đó, đa số xe máy cũ, sử dụng lâu năm thuộc về người dân có mức thu nhập trung bình và thấp. Hơn nữa, tại Hà Nội, vận tải công cộng vẫn chưa phát triển (hiện vẫn chỉ có xe buýt), nên chưa đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân. Nếu quy định niên hạn và thu hồi, sẽ có hàng triệu xe máy bị loại bỏ, ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống nhiều gia đình.

Hơn 10 năm về trước, Bộ GTVT từng đề xuất quy định niên hạn sử dụng đối với xe máy là 8 năm hoặc 100.000 km, tuy nhiên đã vấp phải nhiều ý kiến phản đối, cho rằng như vậy sẽ tác động đến đa số người nghèo. Vì vậy, vấn đề này đến nay vẫn đang được... tiếp tục nghiên cứu.

Một số ý kiến cho rằng, chỉ nên quy định tiêu chuẩn khí thải và thu phí khí thải. Xe càng cũ thu phí khí thải càng cao để hạn chế người dân sử dụng, giống như nhiều nước trên thế giới đang áp dụng...

Tuy nhiên, vấn đề này cũng rất khó thực hiện. Từ năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy, nhưng do đây là vấn đề xã hội lớn, liên quan đến hàng chục triệu người dân, trong khi cơ sở pháp lý chưa đầy đủ nên vẫn chưa thể triển khai.

Theo các chuyên gia kinh tế, việc thu hồi xe máy, ô tô con sử dụng lâu năm, nếu chưa có quy định về niên hạn, chỉ có thể thực hiện theo cách, thành phố trích ngân sách, mua lại những chiếc xe cũ, với giá hợp lý. Hoặc kết hợp với các DN sản xuất xe máy, thực hiện chương trình đổi xe cũ lấy xe mới, trong đó có hỗ trợ tài chính cho người dân. Người dân nhận thấy lợi ích sẽ sẵn sàng thực hiện và nhiều xe cũ sẽ bị thu hồi, loại bỏ. Tuy nhiên, đây là giải pháp khá tốn kém, nếu không quản lý chặt, dễ bị lợi dụng để trục lợi.