Lowrider – thú chơi xe thể hiện văn hoá Mỹ

Phong trào Lowrider bắt đầu ở Los Angeles, California vào cuối những năm 1940. Lowrider được coi là một phần mở rộng của phong tục "Paseo" của Mexico. Trong Paseo, những người đàn ông và phụ nữ trẻ sẽ tụ tập ở trung tâm thị trấn để trò chuyện từ hai đầu đối diện. Thường những người đàn ông ở địa phương sẽ mang ngựa tới để chơi trò chơi One-upmanship - một trò chơi thể hiện lợi thế đối với người khác. Sau nhiều thập kỷ, những chiếc xe sẽ thay thế những chiến mã và trở thành một trào lưu mở rộng.

Những chiếc xe dài, rộng, bóng bẩy, thiết kế kiểu phi thuyền của Cadillac, Ford, Buick, Chevrolet, Plymouth hoặc những chiếc "Hot Rod" ra đời trong bối cảnh giá xăng, dầu tại Mỹ trong những năm 1940 rất rẻ, khiến dân Mỹ ưa chuộng những mẫu xe có ngoại hình hoành tráng, dung tích máy lớn mà không cần lo nghĩ về mức tiêu thụ nhiên liệu. Do đó, người dân phía nam California đã tân dụng những mẫu xe này làm tiền đề cho phong trào Lowrider.

Lowrider ngày càng phổ biến trong những năm về sau bằng cách đi ngược mục đích của nhà sản xuất, đồng thời thể hiện thú chơi và mang ý nghĩa từ văn hóa Mexico. Những người bình thường đã tạo ra những tuyên bố về văn hóa đi ngược lại chủ nghĩa dân tộc Anglo (văn hóa từ Anh Quốc) đang thịnh hành. Tuy nhiên, nhà báo Ted West viết năm 1976: "Chưa bao giờ có trường hợp rõ ràng về việc những chiếc ôtô được sử dụng như một tuyên bố dân tộc".

Lowrider là một loại tùy chỉnh xe hơi mà mục tiêu không phải tăng hiệu suất. Thay vào đó, những người nâng cấp sẽ cố gắng làm cho những chiếc xe trở nên bóng bẩy, phong cách và gợi cảm nhất có thể. Những chiếc xe Lowrider đời đầu được một số thanh niên người Mỹ gốc Mexico hạ khung, cắt các cuộn dây lò xo và rút ngắn trục quay, thậm chí còn dùng bao cát hoặc xi-măng đè trong cốp. Mục tiêu của họ là di chuyển càng chậm càng tốt, hình thành nên phương châm "thấp và chậm". Những chiếc xe được nhận biết với lớp sơn riêng và nhiều màu sắc, các chi tiết mạ crôm sáng bóng, la-zăng dạng nan hoa và kích thước nhỏ hơn bánh xe nguyên bản, chỉ 13 inch.

Tuy vậy, năm 1958, các nhà luật pháp California đã quy định việc lái ôtô với bất kỳ bộ phận nào thấp hơn đáy la-zăng đều bất hợp pháp. Việc này gây ra làn sóng tranh cãi dữ dội đối với những người Mỹ gốc Mexico, vốn đang sở hữu những chiếc Lowrider.

Cùng năm 1958, một tia sáng mang tên Chevrolet Impala có khung gầm hình chữ X hoàn toàn phù hợp để hạ gầm thấp sát đất. Trên Impala, khung chu vi (Perimeter frame) đã được loại bỏ, thay thế bằng một bộ phận được bố trí dạng chữ X kéo dài. Chevrolet tuyên bố khung mới cung cấp độ cứng và cho phép bố trí khoang cabin thấp hơn. Đây được coi là bước chuyển tiếp giữa cấu tạo khung chi vi truyền thống và khung liền khối unibody. Cấu trúc thân xe được gia cố bằng các tấm thép được dập phẳng, nhưng không hiệu quả trong việc bảo vệ cấu trúc bên trong khi va chạm bên hông.

Một năm sau đó, Ron Aguirre, một người chuyên nâng cấp xe đã lách luật bằng cách sử dụng máy bơm và van thủy lực cho phép thay đổi chiều cao của xe bằng một cái bấm nút. Và khi kết hợp với Chevrolet Impala đã tạo nên sự đổi mới đáng chú ý: thủy lực, một tính năng phân biệt của Lowrider hiện đại.

Hệ thống thủy lực trên xe Lowrider ban đầu là hệ thống thủy lực máy bay. Ron Aguirre đã gắn hệ thống này vào gầm ôtô để tạo ra hệ thống treo có thể điều chỉnh được. Người lái có thể bật công tắc để nâng xe lên vài inch để lướt qua chướng ngại vật hoặc vượt qua sự kiểm tra của cảnh sát. Khi lật công tắc, van thủy lực sẽ đưa thân xe về vị trí thấp nhất, thậm chí là sát mặt đường.

Chi tiết này phát triển hơn khi có thể giúp xe nhảy bật lên tới gần 2 m hoặc tùy chỉnh độ cao thấp của từng bánh. Ban đầu, có một máy bơm 12 V hoặc 24 V dẫn động cả bốn bánh cùng một lúc. Về sau, những chiếc xe được lắp 4 máy bơm (mỗi máy một bánh), chứa 8, 10 hoặc 12 pin để cung cấp năng lượng. Một bộ 8 pin với hiệu điện thế 48 V, trong khi 12 pin là 72 V. Do đó dễ dàng giúp chiếc xe bật nhảy khỏi mặt đường.

Vì vậy, đầu những năm 1960, xe Lowrider với van thủy lực là một hình thức nghệ thuật của văn hóa Chicano, tách biệt rõ ràng với cánh nâng cấp xe hơi còn lại. Lowrider thể hiện sự vui tươi, bụi bặm, phóng khoáng, tự do, thoải mái như một cách đại diện những người lao động nghèo ở Mexico.

Cho đến đầu những năm 1970, văn hóa Chicano ngày càng nổi lên, dần dần lan tỏa tới mức những người Mỹ gốc Phi. Lowrider cũng từ đó mà đi vào âm nhạc, đặc biệt là văn hóa hip hop trong thời bấy giờ. Hình ảnh những chiếc Lowrider thả mình xuống đại lộ Crenshow của Los Angeles và "nhún nhảy" theo điệu nhạc trầm bổng của những bài "gangsta rap" thể hiện sự cách điệu của bờ Tây nước Mỹ, nơi được coi là văn hóa hip hop thành thị.

Đầu năm 1990, Los Angeles trở thành trung tâm của âm nhạc và văn hóa hip hop. Những chiếc Lowrider – với khung gầm nhỏ và dài – trở nên gắn bó chặt chẽ với phong cách "gangsta" cùng văn hóa hip hop, đồng thời như một công cụ để các ca sĩ hát rap thể hiện giá trị và cộng đồng của họ trong sản phẩm âm nhạc.

Lowrider đạt được sự chú ý đáng kể khi một chiếc Ford LTD 1969 gọi là "Dave’s Dream" (Giấc mơ của Dave), được giới thiệu trong một cuộc triển lãm tại Viện Smithsoian về văn hóa New Mexico. Theo người phụ trách tại viện, chiếc Ford LTD như một cục nam châm thu hút đám đông và phát sáng dưới ánh mặt trời theo nghĩa đen.

Năm 2000, Lowrider là tâm điểm của cuộc triển lãm kéo dài 4 tháng tại bảo tàng ô tô Petersen ở Los Angeles. Buổi biểu diễn là cột mốc quan trọng đối với cộng động văn hóa Chicano. Đây là lần đầu tiên những người bình thường nhận được sự quan tâm từ một bảo tàng tại chính quê hương của họ.

Lowrider cũng lan tỏa sang phía Đông thế giới như Nhật Bản, nơi những chiếc xe hạ gầm thấp gọi là Oni Kyan và văn hóa JDM đang phổ biến trong những năm 80, 90. Một số ít người như Junichi Shimodaira, người sáng lập câu lạc bộ Lowrider lâu đời nhất tại Nhật mang tên Pharaohs, đã phổ cập văn hóa Lowrider tại chính đất nước mặt trời mọc. Ước tính rằng vẫn còn 200 câu lạc bộ xe hơi liên quan đến việc hạ thấp gầm vẫn còn hoạt động tới ngày nay.

Việt Nam cũng đã phổ cập phong cách Lowrider và văn hóa Chicano trong những năm gần đây, nhưng mức độ phổ biến là không nhiều. Chỉ có một vài chiếc như Chevrolet Biscayne đời 1966 hoặc Cadillac Coupe Deville đời 1989 áp dụng phong cách Lowrider. Do luật pháp và văn hóa truyền thống tại Việt, cộng với sự phát triển các mẫu xe hiện đại cũng là rào cản lớn đối với cộng đồng người đam mê Lowrider tại Việt Nam.

Ở Mỹ ngày nay, hiếm khi thấy những người lao động nghèo lái những chiếc Lowrider trên đường phố so với năm 70, chủ yếu do cảnh sát thực thi từ áp lực chính trị, vô hình đã tạo ra sự kìm hãm trong nhiều cộng đồng. Tuy nhiên, các buổi trình diễn được tổ chức vẫn được diễn ra ở nhiều thành phố như Los Angeles, San Francisco, Las Vegas, Phoenix, Miami. Tạp chí Lowrider tổ chức nhiều chương trình hàng năm dành cho tín đồ Lowrider trên khắp đất nước. Ước tính có hơn 200.000 người tham dự và khoảng 10.000 xe cộ, chỉ riêng Mỹ đã có tới hơn 500 câu lạc bộ Lowrider.

Để có thể "chơi" một chiếc Lowrider không đơn giản. Một số người cho rằng tự tay chế tạo một chiếc Lowrider theo sở thích cá nhân rẻ hơn so với việc mua chiếc xe có sẵn. Ngược lại với suy nghĩ đó, việc đầu tư các bộ phận, nhân công và thời gian có thể khiến chi phí cao hơn giá trị thực sự của xe. Những người sở hữu xe Lowrider có thể chi hàng nghìn USD để tìm một chiếc xe để nâng cấp, mua các bộ phận và thực hiện công việc, nhưng cuối cùng hình thành một chiếc xe không bán được so với số tiền đã bỏ ra

Giá của một chiếc Lowrider dễ dàng tiếp cận, vốn đang bị áp đảo bởi các mẫu xe mới hơn. Lowrider gần như không có giá cụ thể bởi phụ thuộc vào tình trạng, người thực hiện sửa đổi, loại sửa đổi và loại xe được sửa đổi. Một số xe có máy công suất thấp chỉ khoảng 2.000-3.000 USD, trong khi một số mẫu trang bị công nghệ tiên tiến có giá lên tới 25.000 USD. Tuy vậy, hiếm khi tìm thấy một chiếc Lowrider có giá cao hơn vì những sửa đổi trong mỗi chiếc Lowrider không giúp tăng giá trị sưu tầm. Nhưng cũng phụ thuộc vào xu hướng thị trường mà qua đó có thể đánh giá giá trị của một chiếc Lowrider.